Sabtu, 08 November 2014

Gambuh


Gambuh iku sajinising sekar madya.Gambuh punika ateges jumbuhaken (nggambuhi ateges nglarasaken) tegesipun ing gesang b‡ebrayan kita kedah jumbuhaken ing kahanan, lan kawontenan ugi empan papan kalawau.


Metrum

Tembang Gambuh rinakit enem gatra (larik) saben pada (bait)
  • 7 - u
  • 10- u
  • 12 - i
  • 8- u
  • 8 - o

Tuladha tembang gambuh

Sekar gambuh ping catur
Kang cinatur polah kang kalantur
Tanpa tutur katula-tula katali
Kadaluwarsa katutur
Katutuh pan dadi awon
Tembang Gambuh mbok menawa pancèn kebak ing pitutur. Pitutur kang nggiring manungsa supaya éling marang tumindak-tumindaké. Manungsa dielingaké yènta kabèh tingkah polah manungsa iku ana akibaté. Adigang, adigung, adiguna, bakal nyilakaké urip manungsa sing duwé patrap kaya mangkono iku.


“GAMBUH” Samengko ingsun tutur,
Sembah catur setyo lumuntur,
Dhihin: Raga; Cipto; Jiwo; Roso; kaki
Ing kono lamun tinemu,
Tandha nugrahaning Manon.
***
Sembah Raga puniku,
Pakartine wong amagang laku,
Susucine asarana saking warih,
Kang wus lumrah limang waktu,
Wantu wataking wewaton.
***
Ing nguni-uni durung,
Sinarawung wulang kang sinerung,
Lagi iki bangsa khas metokken anggit,
Mintokken kawignyanipun,
Sarengate elok-elok.
***
Thithik kaya santri Dul,
Gajeg kadi santri brahi kidul,
Saurute Pacitan pinggir pasisir,
Ewon wong kang padha nggugu,
Anggere padha nyalemong.
***
Kasusu arsa weruh,
CAHYANING HYANG kinira yen karuh,
Ngarep-arep kurup arsa den kurebi,
Tan weruh yen Urip iku,
Akale haliru enggon.
***
Yen ta jaman karuhun,
Tata titi tumrah tumaruntun,
Bangsa srengat tan winor lan laku batin,
Dadi nora duwe bingung,
Kang padha nembah Hyang Manon.
***
Lire sarengat iku,
Kena uga ingranan laku,
Dhihin ajeg kapindhone ataberi,
Pakolehe putraningsung,
Nyenyeger badan mrih kaot.
***
Wong seger badanipun,
Otot daging kulit balung sungsum,
Tumrah ing rah memarah antenging ati,
Angruwat ruweting batos,
Antenging ati nenungku.
***
Mangkono mungguh ingsun,
Ananging ta sarehne asnapun,
Bedha-bedha panduk panduking dumadi,
Sayekti nora jumbuh,
Tekad kang padha linakon.
***
Nanging ta paksa tutur,
Rehne tuwa tuwase mung catur,
Mbok lumuntur lantarane ring Utami,
Sing sapa temen tinemu,
Nugra ageming kaprabon.
***
Samengko sembah kalbu,
Yen lumintu uga dadi laku,
Laku Agung kang kagungan Narapati,
Patitis teteping kawruh,
Meruhi marang kang momong.
***
Sucine tanpa banyu,
Mung nyunyuda mring hardaning kalbu,
Pambukane tata titi ngati-ati,
Atetep telaten atul,
Tuladan marang waspaos.
***
Mring jatining pandulu,
Panduking ndon dadalan satuhu,
Lamun lugu legutaning reh maligi,
Lagehane tumalawung,
Wenganing alam kinahot.
***
Yen wus kambah kadyeku,
Sarat sareh saniskareng laku,
Kalakone saka eneng ening eling,
Ilanging rasa tumlawung,
Kono adiling Hyang Manon.
***
Gagare ngunggar kayun,
Tan kayungyun mring ayuning kayun,
Bangsa anggit yen ginigit ora dadi,
Marma den awas den emut,
Mring pamurunge lelakon.
***
Samengko kang tinutur,
Sembah katri kang sayekti katur,
Mring Hyang Suksma, Suksmaning sahari-hari,
Arahen dipun kecakup,
Sembahing JIWA sutengong.
***
Sayekti luwih prelu,
Ingaranan pepuntoning laku,
Kalakuwan kang tumrap bangsaning batin,
Sucining lan awas emut,
Mring alaming lama manot.
***
Ruktine ngangkah ngukut,
Ngiket ngruket Tri loka kakukut,
Jagad Agung ginulung lan Jagad cilik,
Den kandel kumandel kulup,
Lan kalaping Alam kono.
***
Keleme mawa limut,
Kalamatan jroning alam kanyut,
Sanyatane iku kanyatahan kaki,
Sajatine yen tan emut,
Sayekti tan bisa amor.
***
Pamete saka luyut,
Sarwa sareh saliring panganyut,
Lamun yitna kayitnan kang miyatani,
Tarlen mung pribadinipun,
Kang katon tinonton ing kono.
***
Nging aywa slah surup,
Kono ana sajatining Hurup,
Yeku Hurup pangarep Uriping Budi,
Sumirat sirat narawung,
Kadya Kartika katongton.





G A M B U H
01
Sekar gambuh ping catur, kang cinatur polah kang kalantur, tanpa tutur katula-tula katali, kadaluwarsa kapatuh, katuruh pan dadi awon.

Sekar gambuh pola yang keempat, yang menjadi bahan perbincangan adalah perlaku yang tidak teratur, tidak mau mendengar nasihat, semakin lama semakin tak terkendali, hal ini akan berakibat buruk.



02
Aja nganti kabanjur, barang polah ingkang nora jujur, yen kebanjur sayekti kojur tan becik, becik ngupayaa iku, pitutur ingkang sayektos.
Jangan sampai kau terlanjur dengan tingkah polah yang tidak jujur, jika sudah telanjur akan mecelakakan, dan hal itu tidak baik. Oleh karena itu, berusahalah ajaran yang sejati.
03
Tutur bener puniku, sayektine apantes tiniru, nadyan metu saking wong sudra papeki, lamun becik nggone muruk, iku pantes sira anggo.

Ajaran yang benar itu patut kau ikuti, meskipun berasal dari orang yang rendah derajatnya, namun jika baik dalam mengajarkan, maka ia pantas kau terima.

04
Ana pocapanipun, adiguna adigang adigung, pan adigang kidang adigung pan esthi, adiguna ula iku, telu pisan mati sampyoh.
Ada kiasa yang berbunyi adiguna, adigang, adigung, adigang kiasan kijang, adigung kiasan gajah, dan adiguna kiasan ular. Ketiganya mati bersamaan.

05
Si kidang ambegipun, angandelaken kebat lumpatipun, pan si gajah angandelken gung ainggil, ula ngandelaken iku, mandine kalamun nyakot.

Tabiat si kijang adalah menyombongkan kecepatannya berlari, si gajah menyombongkan tubuhnya yang tinggi besar, sedangkan si ular menyombongkan bisaya yang ganas bila menggigit.
06
Iku upamanipun, aja ngandelaken sira iku, suteng nata iya sapa kumawani, iku ambeke wong digang, ing wasana dadi asor.
Itu semua hanya perumpamaan, janganlah kau menyombongkan diri karena putra raja sehingga merasa tidak mungkin ada yang berani, itu tabiat yang adiganng, ujung-ujungnya merendahkanmu.



07
Adiguna puniku, ngandelaken kapinteranipun, samubarang kabisan dipundheweki, sapa bisa kaya ingsun, togging prana nora enjoh.

Watak adiguna adalah menyombongakan kepandaiannya, seluruh kepandaian adalah miliknya. Siapa yang bisa seperti aku, padahal akhirnya tidak sanggup.
08
Ambek adigung iku, angungasaken ing kasuranipun, para tantang candhala anyenyampahi, tinemenan nora pecus, satemah dadi geguyon.
Tabiat orang adigung adalah menyombongkan keperkasaan dan keberaniannya, semuanya ditantang berkelahi, bengis, dan suka mencela. Tetapi jika benar-benar dihadapi, ia tak akan melawan, bahkan jadi bahan tertawaan.


09
Ing wong urip puniku, aja nganggo ambek kang tetelu, anganggowa rereh ririh ngati-ati, den kawangwang barang laku, kang waskitha solahing wong.

Dalam kehidupan, jangan kau kedepankan tiga tabiat tersebut, berlakulah sabar, cermat, dan hati-hati. Perhatikan segala tingkah laku, waspadai segala perilaku orang lain.
10
Dene tetelu iku, si kidang suka ing panitipun, pan si gajah alena patinireki, si ula ing patinipun, ngandelaken upase mandos.

Dari ketiganya itu, si kijang mati karena kegembiraannya, gajah mati karena keteledorannya, sedangkan ular mati karena keganasan bisanya.
11
Tetelu nora patut, yen tiniru mapan dadi luput, titikane wong anom kurang wewadi, bungah akeh wong kang nggunggung, wekasane kajalomprong.

Ketiganya tidak patut kau tiru, kalau kau tiru akibatnya akan buruk. Ciri-ciri pemuda adalah tidak dapat menyimpan rahasia , senang bia banyak yang menyanjung yang akhirnya menjerumuskan.
12
Yen wong anom iku, kakehan panggunggung, dadi kumprung, pengung bingung wekasane pan angoling, yen ginunggung muncu-muncu, kaya wudun meh mencothot.

Jika pemuda terlalu banyak sanjungan, maka ia menjadi tolol, tuli, dan bingung, akhirnya mudah diombang-ambingkan, jika sedang dimuji, maka monyong seperti bisul yang hampir meletus
13
Dene kang padha nggunggung, pan sepele iku pamrihipun, mung warege wadhuk kalimising lathi, lan telese gondhangipun, reruba alaning uwong.

Adapun yang senang menyanjung sangat sederhana keinginannya, yaitu kenyang perut, basah lidah dan tenggorokan dengan menjual keburukan orang lain.
14
Amrih pareke iku, yen wus kanggep nuli gawe umuk, pan wong akeh sayektine padha wedi, tan wurung tanpa pisungsung, adol sanggup sakehing wong.
Supaya dekat (dengan atasan). Jika sudah terpakai kemudian membuat ulah dengan membuat orag menjadi takut sehingga ia menerima upeti dari hasil menjual kemampuan orang lain.
15
Yen wong mangkono iku, nora pantes cedhak lan wong agung, nora wurung anuntun panggawe juti, nanging ana pantesipun, wong mangkono didhedheplok.

Orang seperti itu tidak pantas untuk berdekata dengan pembesar karena dapat mendorong untuk berbuat jahat. Meskipun begitu tetap ada kepantasannya, yaitu ditumbuk.
16
Aja kakehan sanggup, durung weruh tuture agupruk, tutur nempil panganggepe wruh pribadi, pangrasane keh kang nggunggung, kang wus weruh amalengos.

Jangan terlalu merasa tahu banyak. Belum melihat dengan mata kepala sendiri tetapi banyak berbicara, bahkan hanya dengan mendengar seolah-olah mengetahui sendiri. Dikiranya banyak yang menyanjung, padahal yang mengetahuinya akan memalingkan muka.
17
Aja nganggo sireku, kalakuwan kang mangkono iku, nora wurung cinirenen den titeni, mring pawong sanak sadulur, nora nana kang pitados.

Oleh karena itu, Nak. Jangan kau bersikap seperti itu karena pasti akan mencadi catatan dalam hati sanak saudara. Mereka tidak akan percaya lagi kepadamu.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar