Pangkur

Pangkur iku salah sijiné tembang macapat kang nduwé watak munggah ndhuwur. Menawi badhé nggayuh kaliyan gepok sénggol kaliyan kasaénan, kita kedah saged nyimpangi, lan sampun saged mungkur. Inggih punika nyimpangi bab-bab inkang damel gendra, damel dredhah, mungkuraken kadonyan. Upama piwulang, iku piwulang kang dhuwur. Upama tresna, iku tresna kang pinunjul. Seka tetembangan iki banjur akèh manéka warna tembang lan gegendhingan kang nganggo jeneng pangkur, antara liya: pangkur jenggleng, pangkur palaran, pangkur lombok, lan liya-liyané.

Pranata Praja Jawa Kuna

Ing naskah-naskah kuna sing nganggo basa Kawi, pangkur iku salah sijiné pranata paja ing jaman Jawa Kuna. Pangkur, tawan, lan tirip iku kalebu mangilala drawya haji kang ora éntuk mlebu ing tlatah kang dadi sima. Dinuga déning para arkeolog, yèn mangilala drawya haji iku pranata praja kang tinugasan ngurusi pajek.

Désa ing Tumapel

Yèn dideleng ing crita Kèn Arok utawa Kèn Angrok, ana désa kang dadi asalé Kèn Endok, yaiku désa Pangkur. Ing désa iki Kèn Arok nglakoni jaman ciliké.

Tumpeng

Ana salah sijiné tumpeng kang sinebut Tumpeng Pangkur. Tumpeng iki digawé yèn ana jaka (wong lanang durung nikah) mati. Tumpeng kuwi banjur digawa menyang kuburan.

Metrum

Tembang pangkur rinakit pitung gatra (larik) saben pada (bait)

8 - a

11 - i

8 - u

7 - a

12 - u

8 - a

8 - i

Tuladha

Sekar Pangkur kang winarna

lelabuhan kang kanggo wong aurip

ala lan becik puniku

prayoga kawruhana

adat waton puniku dipun kadulu

miwa ingkang tatakrama

den keesthi siyang ratri

Wuryanta denya manitra

Dina Isnen wayah jam sanga enjing

Madilawal ping sepuluh

Nuju mangsa kalima

Ing prang bakat taun dal sengkalanipun

Atmaja hyang girinata

Mulang mring punggawa mantri

Mangkunagara kaping pat

Kang puwara nguni datan marsudi

Mring gunem reh rahayu

Masalahing suwita

Mung ngugemi ujar kuna kang tan jujur

Kabanjur praptaning mangkya

Piangkuhe angluwihi

(Serat Nayakawara)

Nora pisan pindho sira

kumalungkung ambek sumekti sekti

kados pundi paman prabu

mangke kateman dhawah

mboten sande paduka kebntu-bentus

iyo ben perduli apa

babak mlicet lak mung perih