BULAK SIRANCANG

Miturut dongenge para sesepuh kang tunda matunda, mangkene: Nalika bedahing Kraton Majapahit akeh para sentana dalah para putra-putrane kang banjur padha oncat saka kraton, saperlu golek urip. Ora karuwan sing dituju, waton bisa nylametake jiwa ragane. Amarga wis ora kaconggah anggone nanggulangi mungsuh kang ngebruki Kraton Majapahit. Kacarita ana sawenehing putra-putrane Nata Majapahit, kakang adhi, loro cacahe. Sing tuwa asmane Kebo Angun-angun, dene adhine asmane Singgelo. Putra loro mau anggone ngungsi ngulon parane, nganti tekan ing tlatah Bagelen. Nalika semana ing Tlatah Dhek semana wong-wong kang padha manggon ing kene isih arang banget. Sawise tekan ing Bagelen bocah loro mau padha perpisahan golek urip dewe-dewe. Sing tuwa banjur babad alas saperlu kanggo mesanggrahan. Saiki papan mau diarani Desa Walikara.

Nalika semana Desa Walikara mau isih keperang dadi telung bagian: Sing sisih wetan katelah Karangwetan, sing sisih kulon katelah Karangkulon (Karang Jaru), dene sing tengah diarani Karang Gempol. Iyo ing kene mau Kebo Angun-angun banjur katelah Kyai Walikara, utawa Kyai Karang Gempol. Amarga panjenengane pancen kegolong wong sing pinter, lahir batin, sarta becik bebudene. Mula wong-wong kang manggon sakiwa tengene desa kono ake kang padha ngajeni marga saka pakartine kang becik mau. Kocapa ingkang rayi Singgelo sawise pisah karo kangmase banjur mesanggrahan ing Bagelen (Pakuran). Malah ing kono banjur karma, nganti kagungan putra. Pakaryane Singgelo tetanen, sinambi nderes klapa banyu ana sak jerone Desa Jenar. Sarehne Singgelo iku putrane akeh, anggone tetanen mempeng lan olehe babad alas uga jembar banget. Wiwit Bagelen, Jenar mengaler tekan ing Lowano prasasat dadi bumine Singgelo kabeh. Mula wiwit saka iku, Singgelo banjur pindah dalem ing Lowano. Iyo ing kono iku Singgelo kasebut Bathara Lowano utawa Ki Buyut Singgelo.

Ing ngarep wis dak aturake yen Ki Buyut Singgelo (Bathara Lowano) mau uripe seneng tetanen. Malahan wis tau duwe rancangan supaya putra lan wayahe ing tembe aja nganti kurang pangan, banjur yasa bulak pesawahan kan ngedap-edapi jembare. Sawise kaleksanan bulak sawah mau diparingi tetenger bulak “Si Rancang”. Bulak kuwi dumunung ana antarane desa-desa=Jenar, Walikara, Sruwoh, Wanabaya, Wingka, Sendangsari lan Pundensari. Bulak Si Rancang mau nalika semana prasasat minangka lumbunge Bethara Lowano. Supaya tansah bisa panen lan aja nganti ketelaten banyu, wis tau diyasani talang banyu kang dawane kurang luwih 15 Km. yoiku wiwit Tuksanga nganti tekan ing bulak Si Rancang. Malah wis tau Bathara Lowano anggone yasa banyu nalang saka Tuksanga tumekane bulak Si Rancang, pring sing digawe nalang lumakune utawa miline banyu tansah lancer mung wae sak jroning pirang-pirang dina Bathara Lowano anggone ngilekake banyu, pring sambungane talang banyu mau makaping-kaping anjlok mengisor sainggo andadekake geronge lemah nganti tekan jero dadi sawijining sumur. Mula Bathara Lowano paring tetenger “Sumur Talang” ing kono kuwi Bathara Lowano yen pinuju ngaso amarga kesel nggone nggarap sawah mesthi ngaso ono papan panggonan kono.

 Wis dadi nalurine masyarakat kono, kanggo pepeling masyarakat Desa Jenar  (Jenarlor saiki) papan petilasan kanggone ngaso Bathara Lowano kuwi dadi sawijine Pundhen Desa Jenarlor lan kanggo mengeti lelabuhane leluhur saben wulan Rojab mesthine dianakake upacara merti desa utawa Rejeban kanthi nanggap wayang. Bab iki mratelakake Manawa Bathara Lowano nalika semana wis dadi tuladane para wong tani kang maju. Mula ora elok maneh Manawa putra wayahe kang dumunung ana ing wewengkon Lowano tumekaning Bagelen padha seneng lan prigel anggone olah tetanen, awit napak tilas leluhure. Mangsane ngarepake mangsa panen pari, yen sinawang saka kadohan bulak Si Rancang prasasat kaya samodra emas. Agawe asrining pandulu lan ayeming ati.

Kaya ngapa mareme panggalihe Bathara Lowano, amarga rumangsa putra wayahe ing tembe ora bakal kekurangan sandhang lan boga. Piniju sawijining dina Bathara Lowano nimbali putra-putrane didhawuhi supaya nderekake anggone tindak sawah, saperlu mriksani parine sing wis meh tuwa. Putra-putrane rumangsa seneng banget. Kacarita tindake Bathara Lowano wis tumeka bulak Si Rancang sanajan hawane panas nanging prasasat ora krasa, jalaran kagawa marem lan senenging ati. Ora ngira babar pisan Manawa seneng lan marem iku bakal nemoni kosok baline. Bareng Bathara Lowano nasak mentengah, sapira kagete penggalihe rumangsa cuwa lan gela, awit parine akeh kang rusak, amerga dicolongo uwong. Bathara Lowano judge penggalihe. Arep ditunggu ora kawogan, bareng ora ditunggu saya suwe mesthi ora komanan. Sawise kendel sawetara, banjur kengetan marang dulure tuwa kang dumunung ing Desa Walikara. Ing pengangkah nedya mampir sowan lan nyuwun egoh kepriye supaya parine bisa wutuh, ora dirusak dening wong. Kebeneran Kyai Walikara pinuju ora tindakan. Bawaning wong kang seneng prihatin lan nggegulang ngilmu rasa wis krasa manawa dina iku panjenengane katekan tamu, pratandha swarane prenjak ngganter-ngganter. During nganti leren ocehing prenjak kang ngganter mau kasaru swarane tam kulonuwun. Kyai Walikara lan Nyi Walikara nganti gugub anggone manggakake marang tamne. Ora ngiro babar pisan manawa kang mretamu iku jebul rayine dhewe, kanthi diderekake para putra-putrane. Sepira mungguh marem lan bungahe Kyai Walikara sekaliyan. Awit wis rada sawetara suwene ora ketemu. Sawise didhawuhi lenggah sarta bage-binage bab keslametane, Bathara Lowano banjur ngaturake sing dadi kepreluwane. Ature Bathara Lowano:

“ kangmas, sowan kula kajawi tuwi, leresipun wonten bab ingkang wigatos bab ingkang badhe kula aturaken. Mugi ndadosaken uninga bilih pantun kula ing sabin bulak Si Rancang sami dipun risak tiyang. Pramila kula badhe nyuwun senjata pitulung dhumateng Kangmas, supados pantun kula sampun ngantos risak malih. Bab punika sumangga Kangmas anggenipun paring pitulungan dhateng kula.”

Wangsulane Kyai Walikara:

“ dimas, bab panuwune adhi aku ora bakal suwala, mesthi dak saguh. Ning kosok baline, kesaguhanku marang si adhi iku ana bebanane. Apa kira-kira si adhi saguh ngleksanani panjalukku?”

Bathara Lowano:

“ manawi sakinten kula saged mesthinipun saged kula sagahi. Lajeng kula aturi ngendika punapa bebana ingkang dipun kresaaken.”

Kyai Walikara

“ bab iki kudu si adhi bisa, amarga bebanane pun kakang ora angel malah kepara saiki wis diasta mrene. Ora ana liya yakuwi pusaka keris Karawelang.”

Bathara Lowano

“ Estanipun kula awrat badhe ngaturaken, amargi pusaka punika minangka sipat kandel kula. Ananging sarehning kakangmas ingkang ngresaaken kapeksa mangga kula aturaken. Nanging kulo wantos-wanyos sampung ngantos ical.”

Kyai Walikara

“ aku dudu bocah cilik, mula dhimas ora susah kwatr. Prakra anane pusaka lan keslametane pari kang ana bulak Si Rancang iku wis dadi tanggung jawabku.”

Sawise paripurna anggone padha sapatemon, Bathara Lowano banjur nyuwun pamit arep mulih menyang Lowano. Sapungkure Bathara Lowano, Kyai Walikara saya gedhe prihatine, jalaran kapasrahan tanggung jawab kang ora enteng dening rayine. Yokuwi njogo keslametane pari penggalihe barang wis bisa dumunung ana bulak Si Rancang. Nanging uga rumangsa gedhe penggalihe bareng wis bisa nampa keris Karawelang . paribasane kaya wong nembe mentas ngimpi katiban ndaru. Mula bareng wis kadunungan keris Karawelang Kyai Walikara saya gedhe kawibawane, akeh pawongan kang padha ering marang panjenengane.

Aja maneh wong lumrah ora wedia, selagine gegedhuging brandal, kecu, prasasat ora ana kang sumedya wani gegabah marang Kyai Walikara. Paribasan kadya kuthuk weruh ulung. Pranyata kaya wali kang tan kena sinikara. Rawe-rawe rantas malang-malang putung. Sakabehing durjana kang sumedya gawe ala, bareng ngerti manawa Kyai Walikara kang kapasrah njaga keslametane lan wutuhe pari mau, wis ora ana sing wani ngrusak lan ngaru biru maneh. Saengga pari kang sabulak jembare, gedhene sakpocong, cilike sakrungge, wutuh ora ana sing wani nyolong maneh.

Kahanan kang mengkono mau nganti pirang-pirang panenan. Mula yen dipenggalih sapira mareme Bathara Lowano, amarga saben panen parine tansah wutuh. Lumbung pirang-pirang saben panen bisa kebak kabeh. Kapara nganti kurang papan kanggo nyimpen. Ewa semana tansah kurang ing panarima, saya suwe ora malah saya gedhe panarimane. Lelabuhane kadhang wredha sing semene gedhe lelabuhane iku suwe-suwe mung dianggep sepele. Nyatane pusaka kang nalika semana wis dipasrahke marang Kyai Walikara, saiki nedya disuwun maneh. Nanging Kyai Walikara tetep ora ngulunggake. Toging rembung dadi pasulayan antarane kadhang pribadi. Saking mantebing penggalihe Bathara Lowano bareng wis kondor banjur ngirid wadyabala sagelar sapapan, nedya nggepuk perang musuh Kyai Walikara sing pinuju sare. Lakune wadyabala Lowano wi katon ngebeki Bulak Si Rancang. Kabeh asikep gegaman kayata; tombak, keris, panah, bandhil, gobang lan liya-liyane.

Tangarane bendhe pinantang ngungkung kumandhang agawe kaget lan getere wong-wong padesan sing lagi kepenak turu. Sanalika iku kahanane pawongan ing desa Walikara banjur katon padha bingung lan rebut. Pating njepluk, pating krosak, swarane bandhil kang padha tumiba ing omah lan kekayun. Ewodene Penggalihe Kyai Walikara tansah katong tatag lan ayem. Sawise wungu anggone sare, banjur sesuci lan terus lumebu ing papan pasepen saperlu pasrah jiwa ragane marang kang mubehing gesang.

Bareng wis cukup anggone manengku puja, Kyai Walikara banjur utusan garwane supaya njupukake oman pari ketan ireng sauting, perlu kanggo obor nyataake sapira kekuatane wadyas bala saka Lowano. Dene garwa lan putra-putrane diweling ora usah uwas lan sumelang, awit pati urip iku kagungane pangeran kang murbeng gesang. Mula sanadyan digondhelana yen pancen wis dikresaake ora bakal bisa uwal utawa suwala. Bareng wis cukup anggone paring pangandhika, oman mau banjur disumed murup bel, terus metu ing njobo bablas menyang sawah. Bawaning Kyai Walikara iku pancen isih gedhe dasar trahe leluhur, tedhaking amara tapa, apa kang sinabda ana kang cinepta dadi.

Geni oman mau nuli disebarake ono satengahe Bulak Si Rancang, nalika iku bulak kang maune peteng banjur byar dadi padhang njingglang. Nanging kahanane kang kaya mangkono iku mung sakedhepe nintra. Wusana kari wujud pating cahyo pating clorot, pating klelap, kadya oboring prajurit sayuta kang ambelabar ngebaki Bulak Si Rancang. Iya nalika iku Kyai Walikara banjur ngendhika: “ Padha seksenana, manawa ing mbesuk sakwanci-wanci Bulak Si Rancang iki, ing wayah bengi katon cahyane pating clorot, iku mratandhani yen tandurane pari bakal akeh panetune.”  Sanadyan wadya balane Bathara Lowano tanpa wilangan cacahe anggone ngudani panah lan bandhil, ewodene mung prasasat kadya kapuk tumiba ing wesi. Wadya balane Kyai Walikara ora katon mundur, nanging saya maju lan saya tambah akeh. Wusana wadyabala Bathara Lowano rumangsa gila lan banjur padha lumayu nggendring  mosak mosah-maseh, padha mundur bali menyang Lowano.

Kahanan sanalika dadi sepi mamring ora ana sabawane wadyabala kang katon kemliwer. Among Bathara Lowano kang iseh kari ono ing satengahing bulak. Panjenengane rumangsa judeg, nganti sawetara mendel kaya tugu sinukarta datan bisa angandhika. Nanging bareng priksa klebate Kyai Walikara, banjur nyedaki karo muwun. Nuli matur pasrah sakabehing kaluputane kang wus kabacut. Dene Kyai walikara uga ora paring deduka, malah paring pitutur kan werna-werna. Kang surasane supaya ing antarane kadang lawan kadang aja nganti padha pasulyan maneh mung karana barang sepele.

Jalaran mundak kurang becik tinulat dening putra wayah ing tembe. Lan Bathara Lowano uga wis ora ngucap ngrasani babarpisan bab amane pusaka keris Karalewang. Nanging duwe panjaluk supaya anggone ngarap sawah ing bulak si Rancang tansah lestari ora keganngu dening wong. Wusana wong loro mau bareng wis cukup anggone padha sapatemon, banjur sowing-sowang kondur ing daleme dhewe-dhewe.